Bình Định hiện có khoảng trên 100.000 đồng bào dân tộc Bana K’riêm, H’rê và Chăm H’roi sinh sống chủ yếu tại các huyện miền núi Vĩnh Thạnh, An Lão, Vân Canh và một bộ phận tại các huyện Trung du Tây Sơn và Hoài Ân. Trong quá trình hình thành và phát triển kinh tế - xã hội, nơi đây còn ra đời nhiều loại hình văn hóa nghệ thuật dân gian đặc sắc. Một trong nét đẹp đó, không thể không kể đến nét văn hoá cồng chiêng.

Theo thống kê của Ngành Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Bình Định, đến nay trên địa bàn tỉnh có hơn 80 bộ Cồng Chiêng, được lưu giữ trong các nhà Rông và gia đình theo nghi thức truyền thống. Trong đó, Chiêng của người H’rê có khoảng 20 bộ. Tiêu biểu là bộ Chiêng ba, chiếc Tum có đường kính 123 cm, chiếc Vông có 126 cm, chiếc Toa 136 cm. Tiêu biểu cho bộ Chiêng năm là chiếc lớn nhất có đường kính 108 cm, chiếc thứ hai có đường kính 106 cm và chiếc thứ ba, thứ tư và thứ năm có các đường kính tương ứng là 98; 91 và 85 cm.

Ông Lưu Ngọc Cường - Phó chủ tịch UBND huyện Vĩnh Thạnh cho biết: đến nay tổng số Cồng Chiêng của người Bana K’riêm trên địa bàn huyện còn khoảng trên 40 bộ. Thông thường bộ Cồng thường có 3 hoặc 5 chiếc và được chia làm 3 loại: Cồng mẹ có đường kính 64 cm; Cồng chị có đường kính 45 cm và Cồng con có đường kính từ 25 - 40 cm. Cồng Chiêng của người Chăm H’Roi hiện còn 18 bộ và đa phần là Cồng 3, Chiêng 5 trong đó có 3 bộ Cồng 3, Chiêng 12.

Tiến sĩ Sử học Đinh Bá Hòa - Giám đốc Bảo tàng Tổng hợp Bình Định cho biết: nét đặc sắc của văn hóa cồng chiêng của các dân tộc miền núi Bình Định thường được phục vụ vào các lễ hội như mừng lúa mới; lễ bỏ mả; lễ hội đâm trâu và cưới hỏi gắn liền với phong tục tập quán của từng dân tộc. Tuy nhiên, trước sự bùng nổ của thông tin và sự giao lưu hội nhập quốc tế, một số nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc, nhất là văn hoá cồng chiêng ngày bị mai một do nhiều nguyên nhân, một trong những nguyên nhân đó do nhu cầu cuộc sống đã dẫn đến sự “chảy máu" cồng chiêng là không thể tránh khỏi.

Để bảo tồn và phát huy văn hóa cồng chiêng, ông Hòa cho biết thêm: Hiện nay, tỉnh Bình Định triển khai xây dựng đề án bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa cồng chiêng của đồng bào dân tộc trên địa bàn tỉnh. Đây là một vấn đề vừa mang tính chiến lược lâu dài và cần được sự quan tâm của các cấp, ngành, địa phương và Trung ương, cũng như cần có sự giúp đỡ của các doanh nghiệp và những người có tâm huyết.

Mặt khác, Nhà nước cần xem xét và đưa vào chương trình giảng dạy ở các trường Dân tộc nội trú những tiết học (nội ngoại khoá) về lịch sử hình thành, phát triển cũng như cách sử dụng loại hình nghệ thuật văn hóa cồng chiêng cho học sinh đồng bào dân tộc. Nếu không làm điều này, thì không xa, khi các nghệ nhân qua đời, không còn ai truyền dạy nữa. Mặt khác, chính quyền địa phương cũng cần nghiêm cấm và xử lý nghiêm các trường hợp mua bán Cồng Chiêng vào mục đích riêng; đồng thời cần khai thác, phát huy hiệu quả văn hóa cồng chiêng trong các lễ hội của đồng bào dân tộc ngày càng nhiều hơn./.